42. Uśmiech „Mona Lisy”

Autor: Leonardo da Vinci
Tytuł: „Mona Lisa" („La Gioconda”)
Data: 1503-1505
Rozmiar: 77cm x 53cm
Technika: olej (?) na drewnie topolowym

Technika obrazu jest iście tajemnicza. Badania mające określić techniki pędzla czy skład pigmentu nie doprowadziły do żadnych konkretnych rozwiązań. Cechą tego dzieła okazała się niematerialność. Obraz przepuszcza promienie Roentgena, jego faktura nie daje się zbadać żadnym mikroskopem. Portret jest jakby przezroczysty, ukrywa swoje techniczne tajemnice, nawet użyte pigmenty nie są do uchwycenia. (Przypuszcza się, że do malowania da Vinci stosował barwniki roślinne używane w farbiarstwie, wymieszane w elastycznej zawiesinie ze spoiwem tak ulotnym, że niezostawiającym po sobie śladu.)

Na obrazie: kobieta „pracowicie uśmiechnięta, smolista, niema i wypukła, jakby z soczewek zbudowana” 1 na tle „wklęsłego krajobrazu; między czarnymi jej plecami, które są jakby księżyc w chmurze, a pierwszym drzewem okolicy jest wielka próżnia piany światła”.

Całość skomponowana baśniowo i statycznie: rozmyte, chłodne barwy, rozproszone światło, zamarła w bezruchu niewiasta. Żadnego ruchu w tle- ni to drzewa, ni to góry ani drgną, wiatr ich nie porusza, ich bezruchu nie burzy ani człek, ani zwierz.

Dominantą obrazu jest postać kobiety- dość korpulentnej, o dużych dłoniach, splecionych i ułożonych na brzuchu. Jej wieku nie sposób określić, a urodą trudno się zachłysnąć. Migdałowe oczy portretowanej patrzą prosto na oglądającego obraz, a jej niewielkie usta układają się w najbardziej znany uśmiech świata. Nie, nie jest to uśmiech ‘od ucha do ucha’, jedynie lekkie uniesienie lewego kącika ust, ledwie muśnięcie uśmiechu. A może to po prostu grymas, wyraz znużenia monotonią pozowania, mimowolne drgniecie wargi, które nie uszło uwagi Leonardo i które mistrzowsko przelał na ‘płótno’ ( a właściwie kawałek topolowego drewna).

Obraz jest arcydziełem zagadkowości i niedomówienia. Od setek lat zachwyca i intryguje, zazdrośnie strzeże swych tajemnic warsztatowych, jest pożywką niekończących się spekulacji na temat tożsamości modelki, przyczyny, dla której się uśmiecha, znaczenia pejzażu uwiecznionego w tle. Pytań jest tyle, co i odpowiedzi na nie, a żadna nie jest rozstrzygająca i jedyna. I dobrze. Osobiście nie chcę wiedzieć, kim była modelka da Vinciego i dlaczego się uśmiecha. To jej tajemnica i jej broń przeciw zapomnieniu, zapadnięciu się bezszelestnie w niebyt historii opowiedzianych. Ta historia nie ma końca, więc trwa.

Myślę, że mistrz Leonardo też się cieszy. Zatriumfował nad potęgą ‘szkiełka i oka’, tak nam - ludziom z przełomu wieków- bliską. Stworzył enigmę wszech czasów, która mówi do nas językiem wszystkim znanym, ale niedookreślonym, wyczuwanym, ale nienazywalnym.

‘Mona Liso’- zachowaj na zawsze swoje tajemnice, zostań tam, gdzie jesteś, z oczami, które „marzą nieskończoność”. Chętni, by się z Tobą spotkać, znajdą do Ciebie drogę „przez siedem gór granicznych", gdzieś między sercem a .... sercem.


_______________________________________________________
1. Kursywą zaznaczono cytaty z wiersza Zbigniewa Herberta „Mona Lisa”.